چه عواملی باعث دوقلوزایی می‌شود؟
به گزارش همشهری آنلاین، دوقلوزایی همیشه یکی از پدیده‌های شگفت‌انگیز و پررمزوراز در بارداری بوده است. بسیاری از والدین وقتی می‌شنوند که قرار است دو نوزاد به دنیا بیاورند، علاوه بر خوشحالی، موجی از نگرانی و پرسش‌ها نیز به سراغشان می‌آید: چرا این اتفاق افتاده؟ آیا عامل آن ژنتیک است یا سبک زندگی؟ آیا می‌توان شانس دوقلوزایی را افزایش یا کاهش داد؟ چه عوامل موثر بر دوقلوزایی چه چیزهایی هستند؟
پاسخ به این سوال‌ها نه‌تنها برای زوج‌هایی که به‌طور طبیعی باردار می‌شوند اهمیت دارد، بلکه برای کسانی که از روش‌های کمک‌باروری استفاده می‌کنند نیز حیاتی است. زیرا آگاهی از عوامل موثر می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر در مورد برنامه‌ریزی خانواده و مراقبت‌های دوران بارداری کمک کند.
دوقلوزایی چیست و چه انواعی دارد؟
دوقلوزایی زمانی رخ می‌دهد که مادر در یک بارداری، دو جنین را به‌طور همزمان در رحم خود پرورش می‌دهد. این جنین‌ها می‌توانند از نظر ژنتیکی مشابه یا متفاوت باشند و بر همین اساس، دوقلوزایی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود.
در دوقلوهای همسان، یک تخمک بارور شده به دو بخش تقسیم می‌شود و دو جنین کاملاً یکسان از نظر ژنتیکی ایجاد می‌گردد. این جنین‌ها همیشه هم‌جنس هستند و ویژگی‌های ظاهری بسیار مشابهی دارند.
اما در دوقلوهای ناهمسان، دو تخمک مجزا توسط دو اسپرم متفاوت بارور می‌شوند. این نوع دوقلوها می‌توانند هم‌جنس یا غیرهم‌جنس باشند و شباهت ظاهری آن‌ها مانند خواهر و برادر معمولی است.
شناخت این دو نوع اهمیت زیادی دارد، زیرا شرایط مراقبتی، احتمال بروز برخی عوارض و حتی پیش‌بینی وضعیت رشد جنین‌ها در هر یک متفاوت است.
بیشتر بخوانید: راهکارهای رفع فشار روانی ناشی از تغییرات بدن در دوران بارداری
علائم اولیه بارداری دوقلو
گرچه علائم قطعی تنها از طریق سونوگرافی مشخص می‌شود، اما بسیاری از زنان باردار دوقلو، نشانه‌هایی را تجربه می‌کنند که ممکن است نسبت به بارداری تک‌قلو شدیدتر یا متفاوت‌تر باشد. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش سریع وزن در ماه‌های ابتدایی
- حالت تهوع شدید و طولانی‌تر
- احساس خستگی مفرط و نیاز به خواب بیشتر
- حرکات زودهنگام و گاهی همزمان در بخش‌های مختلف شکم
- بزرگ‌تر بودن اندازه رحم نسبت به سن بارداری
البته این نشانه‌ها قطعی نیست و بسیاری از زنان بارداری تک‌قلو نیز ممکن است چنین علائمی را تجربه کنند.
بیشتر بخوانید: بهترین سن بارداری برای زنان چند سال است؟
عوامل موثر بر دوقلوزایی
دوقلوزایی ترکیبی از عوامل ژنتیکی، هورمونی، محیطی و گاهی حتی تصادفی است. برخی عوامل خارج از کنترل ما هستند، اما برخی دیگر به سبک زندگی و شرایط خاص بدن مرتبط‌اند.
ژنتیک و سابقه خانوادگی
یکی از عوامل موثر بر دوقلوزایی ژنتیک و سابقه خانوادگی است؛ اگر در خانواده مادر سابقه دوقلوزایی وجود داشته باشد، به‌ویژه در نسل‌های نزدیک، احتمال وقوع آن افزایش می‌یابد. این موضوع به توانایی تخمدان در آزاد کردن بیش از یک تخمک در یک چرخه قاعدگی مرتبط است که می‌تواند یک ویژگی ارثی باشد.
سن مادر
زنان بین ۳۰ تا ۴۰ سال معمولاً سطح هورمون FSH بالاتری دارند که می‌تواند موجب آزاد شدن بیش از یک تخمک در هر چرخه شود. همین امر احتمال بارداری دوقلو را بیشتر می‌کند.
تعداد بارداری‌های قبلی
زنانی که پیش‌تر چند بار باردار شده‌اند، شانس بیشتری برای دوقلوزایی دارند. این امر ممکن است به تغییرات هورمونی و بهبود عملکرد تخمدان در طی سال‌ها مرتبط باشد.
روش‌های کمک‌باروری
یکی از عوامل موثر بر دوقلوزایی مصرف داروهای تحریک تخمک است؛ استفاده از داروهای تحریک تخمک‌گذاری یا روش‌هایی مانند IVF به‌طور قابل‌توجهی احتمال چندقلوزایی را افزایش می‌دهد. این روش‌ها معمولاً باعث رشد همزمان چند فولیکول در تخمدان می‌شوند.
نژاد و قومیت
آمارها نشان می‌دهد که زنان آفریقایی‌تبار بیشترین نرخ دوقلوزایی را دارند، در حالی که در زنان آسیایی این میزان کمتر است.
قد و وزن
زنانی که قد بلندتر یا شاخص توده بدنی بالاتری دارند، به دلایل هورمونی و متابولیکی، شانس بیشتری برای دوقلوزایی دارند.
تغذیه
برخی پژوهش‌ها حاکی از آن است که مصرف لبنیات و مواد غذایی حاوی هورمون رشد حیوانی ممکن است احتمال دوقلوزایی را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: در دوران باردرای چی بخوریم؟ راهنمای طلایی تغذیه در دوران بارداری
سبک زندگی و نقش آن در دوقلوزایی
اگرچه ژنتیک نقش پررنگی دارد، اما سبک زندگی می‌تواند شرایط بدن را برای تخمک‌گذاری دوگانه مساعدتر کند. داشتن رژیم غذایی متعادل، پرهیز از استرس مزمن، خواب کافی و فعالیت بدنی مناسب همگی در سلامت باروری تاثیرگذارند. در مقابل، کم‌خوابی، سوءتغذیه یا استرس‌های طولانی‌مدت می‌تواند تخمک‌گذاری را مختل کند.
مراقبت‌های ویژه در بارداری دوقلویی
بارداری دوقلویی نیازمند مراقبت‌های بیشتری نسبت به بارداری تک‌قلو است. پزشکان معمولاً تعداد و دفعات ویزیت را افزایش می‌دهند تا از رشد مناسب هر دو جنین اطمینان حاصل کنند. مادر باید از نظر تغذیه، ویتامین‌ها، سطح قند و فشار خون به‌طور منظم تحت کنترل باشد.
نکات مهم مراقبتی:
- مصرف مکمل‌های ضروری مانند اسید فولیک و آهن
- نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن
- استراحت بیشتر و پرهیز از فعالیت‌های سنگین
- کنترل دقیق وزن و فشار خون
- پیگیری سونوگرافی‌های دوره‌ای
بیشتر بخوانید: ۱۶ رفتار پرخطر بانوان در دوران بارداری
چه زمانی مراجعه فوری به پزشک ضروری است؟
در بارداری دوقلویی، بروز برخی علائم می‌تواند هشداردهنده باشد و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد:
- کاهش یا توقف حرکات یکی از جنین‌ها
- خونریزی یا لکه‌بینی
- ورم ناگهانی صورت و دست‌ها
- سردرد شدید همراه با تاری دید
- درد شکم یا انقباضات زودرس
این علائم ممکن است نشانه مشکلاتی مانند پره‌اکلامپسی یا زایمان زودرس باشد.
سخن پایانی
دوقلوزایی ترکیبی از وراثت، شرایط فیزیولوژیک بدن و گاهی انتخاب‌های درمانی است. هرچند نمی‌توان به‌طور قطع آن را پیش‌بینی یا ایجاد کرد، اما شناخت عوامل موثر و رعایت نکات مراقبتی، مسیر بارداری را ایمن‌تر و موفق‌تر می‌سازد. زوج‌هایی که در خانواده سابقه دوقلوزایی دارند یا قصد استفاده از روش‌های کمک‌باروری را دارند، بهتر است پیش از اقدام با پزشک مشورت کنند تا از تمامی جوانب آگاه شوند.
