درمان آبریزش دهان در بیماران پارکینسون
زمانی‌که می‌شنویم کسی از دوستان یا نزدیکان‌مان به بیماری پارکینسون مبتلا شده‌است، احتمالاً ذهن ما سریع به‌سراغ تصاویری مانند لرزش دست، کند شدن حرکات یا سفتی عضلات می‌رود. واقعیت این است که پارکینسون فقط یک بیماری حرکتی ساده نیست؛ این بیماری طیف گسترده‌ای از نشانه‌ها را در بر می‌گیرد که می‌توانند بر روی جنبه‌های مختلف زندگی افراد تأثیر بگذارند. پزشکان معمولاً هنگام تشخیص، بیمار و خانواده را برای علائم رایجی مانند لرزش (ترمور)، اختلال در راه رفتن یا تغییر صدا آماده می‌کنند؛ اما همه‌چیز به این موارد محدود نمی‌شود. یکی از نشانه‌هایی که معمولاً کمتر در موردش صحبت می‌شود و گاهی حتی برای خود بیمار نیز دور از انتظار است، آبریزش دهان در بیماران پارکینسون است. این موضوع در واقع یکی از علائم ثانویه بیماری پارکینسون است و در مراحل میانی یا پیشرفته بیماری ظاهر می‌شود. آبریزش دهان در بیماران پارکینسون می‌تواند بر روی کیفیت زندگی بیمار، تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد.
چرا بیماران پارکینسون دچار آبریزش دهان می‌شوند؟
پارکینسون یک بیماری عصبی است که به‌تدریج روی حرکت بدن تأثیر می‌گذارد. در مغز ما بخشی به‌نام ماده سیاه وجود دارد که سلول‌های آن مسئول تولید ماده‌ای شیمیایی به‌نام دوپامین هستند. دوپامین کمک می‌کند که حرکات بدن روان، هماهنگ و بدون لرزش انجام شوند. با آسیب دیدن این سلول‌ها یا از بین رفتن آن‌ها، مقدار دوپامین کاهش پیدا می‌کند و بدن نمی‌تواند به‌درستی فرمان‌های حرکتی را اجرا کند. در نتیجه این فرایند، لرزش، کندی در حرکت، سفتی عضلات و مشکلاتی مانند تغییر در راه رفتن یا نوشتن ایجاد می‌شوند. دلیل بروز این بیماری به‌طور دقیق مشخص نیست، اما دانشمندان ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی را در بروز این بیماری مؤثر می‌دانند.
در حالت عادی، بزاق نقش مهمی را در فرایند گوارش، حفاظت از دهان و دندان و تکلم ایفا می‌کند. در افراد سالم، میان ترشح بزاق توسط غدد بزاقی و بلع خودکار توسط عضلات دهان و حلق، تعادل وجود دارد. در بیماران پارکینسون، این تعادل مختل می‌شود. به طور دقیق، پارکینسون باعث کاهش عملکرد عضلات ارادی، از جمله عضلات مربوط به بلع می‌شود.
روش‌های درمانی علمی و کاربردی برای آبریزش دهان در بیماران پارکینسون
درمان آبریزش دهان در بیماران پارکینسون باید چندجانبه و با توجه به شدت مشکل باشد. در ادامه به مؤثرترین راهکارهای علمی برای درمان این عارضه اشاره خواهیم کرد.
توان‌بخشی گفتار و بلع: پایه‌ای‌ترین و مؤثرترین درمان
یکی از مؤثرترین راهکارها برای درمان آبریزش دهان در بیماران پارکینسون، مراجعه به گفتاردرمانگر یا آسیب‌شناس گفتار و زبان است. این متخصصین با انجام تمرین‌های اختصاصی برای تقویت عضلات دهان، زبان و حلق، به بیمار کمک می‌کنند تا کنترل بهتری بر بلع بزاق داشته باشد. این روش به‌ویژه به بیمارانی که هنوز در مراحل ابتدایی یا میانی پارکینسون هستند، توصیه می‌شود و می‌تواند بسیار مؤثر باشد. مهم‌ترین تمرین‌ها در این روش درمانی عبارتند از:
- تمرینات تقویتی زبان و لب
- تمرینات افزایش آگاهی حسی دهانی
- تکنیک‌های بهبود بلع ارادی
- آموزش بهداشت دهان و کاهش تجمع بزاق
درمان آبریزش دهان در بیماران پارکینسون با استفاده از داروها
در موارد شدیدتر، استفاده از داروهای خاص برای درمان آبریزش دهان در بیماران پارکینسون پیشنهاد می‌شود. داروهایی که معمولاً تجویز می‌شوند، عبارتند از:
- آنتی‌کولینرژیک‌ها مانند گلیکوپیرولات یا اسکوپولامین که با کاهش عملکرد سیستم پاراسمپاتیک، ترشح بزاق را کاهش می‌دهند.
- تزریق بوتاکس به غدد بزاقی که می‌تواند ترشح آن را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. این روش اثراتی موقتی دارد (سه الی شش ماه) و باید زیر نظر پزشک متخصص انجام شود.
نقش کاردرمانی در درمان آبریزش دهان بیماران پارکینسون
کاردرمانی یکی از مؤثرترین روش‌های غیردارویی برای درمان آبریزش دهان در بیماران پارکینسون است. این روش همچنین در مدیریت سایر علائم ثانویه این بیماری نقشی کلیدی ایفا می‌کند. این رشته تخصصی به دنبال آن است که فرد بتواند با حفظ حداکثری استقلال، عملکرد روزمره خود را بهبود بخشد. در زمینه آبریزش دهان، کاردرمانگر به‌صورت مستقیم روی توانایی کنترل عضلات دهان، بهبود آگاهی بدنی و آموزش تکنیک‌های جبرانی کار می‌کند.
تمرکز بر بهبود عملکرد عضلات دهانی و بلع
یکی از دلایل اصلی آبریزش دهان در بیماران پارکینسون، کاهش توانایی بلع خودکار به دلیل ضعف در عضلات حلق و زبان است. کاردرمانگر با طراحی مجموعه‌ای از تمرینات هدفمند، به بیمار کمک می‌کند تا کنترل بهتری بر عضلات دهان، زبان و لب پیدا کند. همچنین در جریان این تمرین‌ها، قدرت و هماهنگی عضلات درگیر در بلع نیز افزایش می‌یابد. توانایی درک وضعیت بزاق در دهان و اقدام به بلع ارادی نیز از طریق کاردرمانی تقویت می‌شود. تمریناتی مانند تقویت زبان با فشار دادن آن به سقف دهان، سفت‌کردن لب‌ها در حالت بسته یا تمرینات حرکتی آینه‌ای برای افزایش خودآگاهی دهانی از جمله تکنیک‌هایی هستند که در جلسات کاردرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
درمان آبریزش دهان بیماران پارکینسون با آموزش تکنیک‌های جبرانی
کاردرمانگر علاوه بر تمرینات فیزیکی، تکنیک‌هایی را نیز برای مدیریت بهتر بزاق و در نتیجه، درمان آبریزش دهان بیماران پارکینسون آموزش می‌دهد. به عنوان مثال:
- آموزش موقعیت مناسب سر و گردن هنگام نشستن یا صحبت‌کردن
- یادآوری‌های بلع ارادی در فواصل زمانی مشخص (مثلاً هر ۵ دقیقه)
- استفاده از محرک‌های حسی برای تحریک بلع خودکار
- تمرین‌های تنفسی برای هماهنگی بیشتر بین تنفس و بلع
چرا درمان آبریزش دهان در بیماران پارکینسون در منزل توصیه می‌شود؟
بیماران پارکینسون غالباً با مشکلات حرکتی مواجه‌اند و رفت‌وآمد مداوم به مراکز درمانی ممکن است برای آن‌ها دشوار یا خسته‌کننده باشد. دریافت خدمات گفتاردرمانی و پرستاری در منزل، به بیمار اجازه می‌دهد در محیطی آشنا، راحت‌تر تمرین کرده و درمان خود را پیگیری نماید. مزایای درمان خانگی عبارت‌اند از:
- حذف استرس ناشی از رفت‌وآمد
- تسهیل مشارکت خانواده در فرایند درمان
- صرفه‌جویی در هزینه و وقت
- کاهش خطر انتقال بیماری‌های عفونی در محیط‌های درمانی
گفتاردرمانی در منزل برای بیماران مبتلا به پارکینسون
گفتاردرمانی در منزل نیز می‌تواند نقش مؤثری در بهبود علائم مرتبط با بیماری پارکینسون ایفا کند. این امر به‌ویژه زمانی که بیمار با مشکلاتی مانند لکنت زبان یا اختلال در بلع و تکلم دست‌وپنجه نرم می‌کند، اهمیت دارد. برای بزرگسالان مبتلا به پارکینسون که به لکنت یا کندی گفتار دچار شده‌اند، گفتاردرمانی با طراحی تمرینات اختصاصی و انجام جلسات خانگی می‌تواند به بهبود وضوح گفتار، هماهنگی عضلات گفتاری و افزایش اعتمادبه‌نفس کمک کند.
کاردرمانی، امکان‌پذیر و بسیار مفید
یکی از مزایای مهم کاردرمانی در منزل، قابلیت انجام آن در منزل است. بسیاری از تمرین‌های کاردرمانی جهت درمان آبریزش دهان در بیماران پارکینسون به ابزار پیچیده‌ای نیاز ندارند و پس از یک یا چند جلسه آموزش اولیه با کاردرمانگر، در خانه قابل اجرا هستند. این ویژگی به‌ویژه برای بیماران پارکینسون که ممکن است در جابه‌جایی یا حضور مداوم در کلینیک مشکل داشته باشند، بسیار حائز اهمیت است. همچنین حضور خانواده در درمان خانگی، نقش مهمی در حفظ انگیزه و پایبندی به تمرینات دارد. تمرین مدام در خانه نه‌تنها باعث کاهش تدریجی آبریزش دهان می‌شود، بلکه به افزایش استقلال بیمار و کاهش بار و استرس روانی این عارضه نیز کمک می‌کند.
کلام آخر
آبریزش دهان یکی از علایم کمتر شناخته‌شده، اما چالش‌برانگیز بیماری پارکینسون است که می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی بیمار تأثیر بگذارد. با شناخت دقیق علت، انتخاب روش درمانی مناسب و پیگیری منظم، می‌توان این مشکل را به‌خوبی کنترل کرد. خدمات درمانی استاندارد و متناسب با نیازهای بیمار، از جمله گفتاردرمانی یا کاردرمانی در منزل، راهکارهایی هستند که می‌توانید به‌راحتی از مزایای آن‌ها، از جمله درمان لکنت زبان بزرگسالان، برای خود یا عزیزانتان بهره‌مند شوید. فراموش نکنید که درمان زودهنگام، شانس موفقیت را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
