بادهای ۱۲۰ روزه؛ فرصت طلایی یا تهدید فرساینده
به گزارش خبرگزاری سلامت(طبنا) از خراسان رضوی، در شرق ایران، محلی که تابستان‌ها طولانی و خشکسالی‌ها پی‌درپی‌اند، پدیده‌ای اقلیمی به‌نام بادهای ۱۲۰ روزه برای مردم منطقه خواف همواره با دو چهره ظاهر شده است؛ چهره‌ای خشن و تهدیدکننده برای خاک، سلامت و کشاورزی و در عین حال چهره‌ای نویدبخش برای آینده‌ای سبز مبتنی بر انرژی پاک.
این بادها که از اوایل خرداد تا مهرماه می‌وزند، به گفته کارشناسان، اکنون در نقطه تقاطع بین «بحران زیست‌محیطی» و «فرصت توسعه پایدار» ایستاده‌اند؛ نقطه‌ای که تصمیمات مدیریتی، میزان خلاقیت بهره‌برداران و هماهنگی نهادهای مسئول، نقش تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت آن دارند.
خواف؛ از تهدید فرسایش بادی تا فرصت انرژی پاک
مهدی کریمی افین، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان خواف در توصیف این پدیده گفت: «بادهای ۱۲۰ روزه اگرچه پیامدهایی همچون طوفان گرد و غبار، فرسایش شدید خاک، کاهش پوشش گیاهی، آسیب به سلامت عمومی و تخریب زیست‌بوم دارند، اما در طول تاریخ، انسان‌ها با خلاقیت خود آموخته‌اند که چگونه این پدیده را به فرصتی قابل استفاده تبدیل کنند.»
وی با اشاره به اینکه حدود ۴۰ درصد از وسعت شهرستان خواف درگیر پدیده فرسایش بادی است، افزود: «تأثیرات این پدیده، در برخی مناطق بحرانی است. ترکیب وزش شدید باد با خشکسالی‌های متوالی، فعالیت‌های معدنی غیراصولی و قرارگیری در کمربند خشک، موجب شده خواف و سرخس به‌عنوان دو شهرستان بحرانی در حوزه گرد و غبار در خراسان رضوی شناخته شوند.»
معدن‌کاری بی‌ضابطه؛ تشدیدکننده بحران گرد و غبار
کریمی افین تاکید کرد: «فعالیت‌های معدنی، به‌ویژه در بخش پلاسری، ساختار خاک را برهم زده و پوشش گیاهی را از بین برده‌اند؛ در نتیجه بادهای شدید به راحتی ذرات خاک را جابجا کرده و به طوفان‌های گرد و غبار دامن می‌زنند. این وضعیت، نتیجه مستقیم برداشت‌های غیراصولی، عدم رعایت الزامات زیست‌محیطی و فقدان برنامه‌ریزی هماهنگ در بهره‌برداری از منابع طبیعی است.»
وی راهکار را در مدیریت هماهنگ میان تمام دستگاه‌های ذی‌ربط دانست و گفت: «برای مقابله با این تهدید، نخست باید الزامات زیست‌محیطی در طرح‌ها نهادینه شود، سپس با مشارکت بهره‌برداران و جوامع محلی، برنامه‌ای هدفمند برای احیای عرصه‌های تخریب‌شده اجرا گردد. خلاقیت معدن‌کاران در بهره‌برداری پایدار و کنترل گرد و غبار، حلقه گمشده امروز است.»
بادهای خواف، موتور محرک توسعه انرژی تجدیدپذیر
سعید شفیعیان، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان خواف، از تحولی بزرگ در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در این منطقه خبر داد. وی گفت: «نزدیک به سه هزار مگاوات درخواست ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در حال بررسی زیست محیطی است که تاکنون برای حدود ۴۰۰ مگاوات آن مجوز صادر شده است. بیش از نیمی از این مجوزها در هفته‌های اخیر و در نتیجه برگزاری جلسات رفع موانع در استان و شهرستان صادر شده‌اند.»
شفیعیان تأکید کرد: «خواف به‌عنوان شهرستان کانونی کشور در حوزه انرژی‌های نو، از موقعیتی ممتاز برخوردار است. از ابتدای سال جاری، فرآیند بررسی طرح‌های تولید انرژی پاک در سازمان حفاظت محیط‌زیست تسهیل شده و این تحول در شهرستان نیز اجرایی شده است.»
محروم از حقوق دولتی، فعال در اعتبارات ملی
با این حال، به گفته شفیعیان تلاش برای بهبود زیرساخت‌های محیط‌زیست در شهرستان خواف، تجهیزات پایش گرد و غبار و استقرار دو ایستگاه پایش کیفیت هوا در سنوات اخیر انجام شده که بخشی از تامین اعتبار آن از محل حقوق دولتی معادن بوده است. با این حال وی اظهار کرد: «در سال جاری هیچ مبلغی از محل حقوق دولتی برای توسعه پایش‌های زیست محیطی اختصاص نیافته است، اگرچه مبالغ تخصیصی در سال‌های گذشته در برابر حجم کار پیش‌رو برای پایش، کنترل و مقابله با گردوغبار ناچیز و نامتناسب است. اما از محل اعتبارات ملی، طرحی با اعتبار ۳۶۰ میلیون تومان در حوزه کنترل گرد و غبار در مناطق تحت مدیریت این اداره در حال پیگیری و اجراست.»
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان خواف در پایان گفت: اداره حفاظت محیط‌زیست در کنار سایر ادارات و نهادهای مکلف به ویژه صنعت، معدن و تجارت و اداره منابع طبیعی و آبخیزداری در حدود وظایف خود در شناسایی و معرفی واحدهای آلاینده اقدام کرده ولی لازم است برای تسریع و اقدام مؤثر تر اولا تکلیف عرصه‌های برداشت‌شده مشخص، فرآیند بازگرداندن آن به اراضی ملی انجام و سپس برنامه احیاء و بازسازی آنها از طریق سهم خاص حقوق دولتی در احیاء این اراضی اجرا شود.
جمع بندی؛ بادهایی با دو چهره
در نهایت، همان‌طور که بادهای ۱۲۰ روزه خواف، هم می‌توانند خاک حاصلخیز را از دل زمین بربایند و تنفس مردم را دشوار کنند، می‌توانند همان قدر با چرخاندن پره‌های توربین‌ها، برق سبز تولید کرده و راهی نو به سوی آینده‌ای پایدار باز کنند.
داریوش عرب زوزنی_ خبرنگار خبرگزاری سلامت(خواف)
